Ο εμφύλιος 1946-49 και η Ιστορία

φωτό: Κορυφαία πράξη της Ενωμένης Εθνικής Αντίστασης αναμφισβήτητα ήταν η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου, ενότητα όμως που, δυστυχώς, δεν κράτησε πολύ. Σχεδόν αμέσως μετά, άρχισε ο αδελφοκτόνος Εμφύλιος Πόλεμος, πληγές του οποίου παραμένουν ανοιχτές μέχρι και σήμερα, παρά τις εθνικές συμφιλιωτικές πολιτικές κινήσεις και θεσμικές παρεμβάσεις του 1982 και 1989, όπου αναγνωρίστηκε η Εθνική Αντίσταση και έγινε η άρση των συνεπειών του ελληνικού εμφυλίου πολέμου.

Στις 29 Αυγούστου τρέχοντος έτους συμπληρώθηκαν εξήντα οκτώ χρόνια από την λήξη του τελευταίου Εμφυλίου Πολέμου της πατρίδας μας περιόδου 1946-1949. Σχεδόν κανένα από τα μεγάλα ΜΜΕ δεν ασχολήθηκε με το θέμα.

Του Αμβρόσιου Καρατζά

 Μέχρι το 1990, αν θυμάμαι καλά, διοργανωνόταν μεγάλη γιορτή από τις κρατικές αρχές στον Γράμμο, όπου δόθηκαν οι τελευταίες μάχες του εμφυλίου, για να γιορταστεί η επέτειος συντριβής των «συμμοριτών», όπως αποκαλούσε μέχρι τότε το επίσημο κράτος τους αγωνιστές του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (Δ.Σ.Ε.), και δινόταν μεγάλη δημοσιότητα.

Από τότε και μετά οργανώνονται κάποιες εκδηλώσεις στις οποίες συμμετέχουν κυρίως ακροδεξιές οργανώσεις, αποστράτων κτλ. οι οποίες γίνονται γνωστές λόγω των εξτρεμιστικών δηλώσεων των οργανωτών ή ενίοτε λόγω των επεισοδίων που σημειώνονται μεταξύ των διοργανωτών και αντιφρονούντων.

 Ανεξάρτητα από την ανυπαρξία δημοσιότητας της επετείου, η σκέψη πολλών ανθρώπων, κυρίως μεγάλης ηλικίας, θα γυρίσει πίσω και θα αναπλάσει όλο το τραγικό σκηνικό της περιόδου εκείνης. Ζουν άλλωστε ηλικιωμένοι που έλαβαν μέρος στα γεγονότα και πολλοί αυτόπτες μάρτυρες, οι οποίοι με τις διηγήσεις τους και τις περιγραφές τους, με τη συναισθηματική φόρτιση της ψυχής τους και με τις φωτογραφίες των αδικοχαμένων προσφιλών τους προσώπων, διασώζουν και συντηρούν στη μνήμη μας όλα εκείνα τα γεγονότα, πού καταδεικνύουν και αποκαλύπτουν την βαρβαρότητα, πού κρύβει κάποτε μέσα της ή ανθρώπινη ψυχή.

Οι περισσότεροι Έλληνες έχουν ακούσει ή έχουν διαβάσει για τον Ελληνικό Εμφύλιο. Όλοι τον προσδιορίζουν χρονικά στην περίοδο 1946-1949. Όμως η πραγματικότητα είναι ότι αυτός είχε ήδη ξεκινήσει από τα χρόνια της Κατοχής. Κατά τη διάρκεια των δύσκολων χρόνων της Κατοχής από Γερμανούς, Ιταλούς και Βουλγάρους, εκδηλώθηκε ο κατά πολλούς αποκληθείς και «πρώτος γύρος», του Εμφυλίου Πολέμου, όταν το κίνημα της Εθνικής Αντίστασης σχετικά γρήγορα άρχισε να παρουσιάζει εκφυλιστικά φαινόμενα μεταξύ των αντιστασιακών οργανώσεων, για το ποια από αυτές θα κυριαρχήσει στην μετά την απελευθέρωση εποχή.

Ο λεγόμενος «πρώτος γύρος» θα μπορούσαμε να πούμε ότι έγινε σε τρεις φάσεις, την άνοιξη του 1943, το φθινόπωρο του ιδίου έτους και έκλεισε με τα Δεκεμβριανά της Αθήνας το 1944. Γρήγορα οι συγκρούσεις επεκτάθηκαν και στην Μεσσηνία και συγκεκριμένα στην ορεινή Τριφυλία στα σύνορα με την Ολυμπία, όπου στις 6 Αυγούστου 1943 στην λεγόμενη μάχη της Γάρδιτσας, συγκρούστηκαν δυνάμεις του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ με δυνάμεις του Ελληνικού Στρατού(Ε.Σ). Ακολούθησαν και άλλες συγκρούσεις ανάμεσα στις δύο αυτές αντιστασιακές οργανώσεις με τελευταία την μάχη της Λεύκης Γαργαλιάνων που διεξήχθη στις 11 Οκτωβρίου 1943. Στις μάχες αυτές οι δυνάμεις του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ νίκησαν τον Ε.Σ. τον διέλυσαν και επικράτησαν σε όλη την Πελοπόννησο.

Ο εμφύλιος πόλεμος 1946-49 άρχισε επίσημα τα ξημερώματα της 31ης Μάρτη του 1946, όταν ένοπλοι ΕΛΑΣίτες επιτέθηκαν στο σταθμό της Χωροφυλακής στο Λιτόχωρο, σαν απάντηση στις φοβερές διώξεις και εξοντώσεις αγωνιστών του ΕΑΜ, που γινόταν στα πλαίσια της Λευκής Τρομοκρατίας που επεκτάθηκε αστραπιαία σε όλη την Ελλάδα μετά την Συμφωνία της Βάρκιζας.

Τους επόμενους σαράντα μήνες που ακολούθησαν την εναρκτήρια μάχη, η Ελλάδα αιματοκυλίστηκε από άκρου εις άκρο σε μια εμφύλια διαμάχη με χιλιάδες θύματα από όλες τις πλευρές. Ήταν αναμφίβολα ένας καταστρεπτικός πόλεμος για την πατρίδα μας και τις συνέπειες τις πληρώνουμε μέχρι και σήμερα.

Στις 29 Αυγούστου 1949 τα υπολείμματα του (Δ.Σ.Ε.), διαβήκανε τα σύνορα στην Αλβανική μεθόριο κυνηγημένοι από τον Εθνικό Στρατό, προκειμένου να σωθούν, αφού έχασαν στην προηγηθείσα μάχη στον Γράμμο. Η μάχη αυτή ήταν και η τελευταία μάχη του εμφυλίου και για αυτό καθιερώθηκε ως επέτειος της λήξης του εμφυλίου πολέμου.

Τα χρόνια που ακολούθησαν μετά την λήξη του εμφυλίου ήταν πολύ δύσκολα για όλους αλλά πολύ δυσκολότερα για τους ηττημένους. Χιλιάδες αυτοί που έλαβαν μέρος στην Εθνική Αντίσταση 1941- 44 και αργότερα στον εμφύλιο πόλεμο 1946 – 49 που επέζησαν και ανήκαν στην παράταξη ή ανήκαν στο οικογενειακό ή ιδεολογικό περιβάλλον των ηττημένων. Οι περισσότεροι από αυτούς πλήρωσαν σκληρά, διότι οι νικητές του Εμφυλίου, τους χαρακτήρισαν ως πολίτες Β΄ κατηγορίας, τους απέλυσαν από τις δουλειές τους, τους εξόρισαν στα ξερονήσια ή τους φυλάκισαν ως επικίνδυνους για την δημόσια τάξη και ασφάλεια.

Τα πρώτα μέτρα επιείκειας ελήφθησαν από την κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου το 1963 που απέλυσε όσους παρέμεναν μέχρι τότε, στις φυλακές και είχαν καταδικαστεί με τους εμφυλιοπολεμικούς νόμους. Όμως αυτό κράτησε λίγο διότι η δικτατορία του 1967, έβαλε στο γύψο όλους τους Έλληνες και τους αριστερούς και συμπαθούντες πάλι στις φυλακές και τις εξορίες.

Με την αποκατάσταση της δημοκρατίας το 1974 ο Κωνσταντίνος Καραμανλής νομιμοποίησε την δραστηριότατα του ΚΚΕ που ήταν στην παρανομία από τις 27/12/1947.

Τριάντα τρία χρόνια μετά την λήξη του εμφυλίου με νόμο του Ελληνικού Κοινοβουλίου έγινε η αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης με τον Νόμο 1285/1982, από την κυβέρνηση του ΠΑ.ΣΟ.Κ, και επτά χρόνια αργότερα έγινε άρση των συνεπειών του Εμφυλίου Πολέμου με τον Νόμο 1863/1989 από τη «συγκυβέρνηση» Νέας Δημοκρατίας και ενιαίου τότε Συνασπισμού με πρωθυπουργό τον βουλευτή της Νέας Δημοκρατίας Τζανή Τζαννετάκη.

Με τους παραπάνω νόμους η ΕΑΜική Αντίσταση μετονομάστηκε σε Εθνική Αντίσταση. Ο συμμοριτοπόλεμος μετονομάστηκε σε Εμφύλιο Πόλεμο, αν και οι μνήμες του, σε επίπεδο ατομικό ή συλλογικό, παρέμεναν ζωντανές.

Ήταν τόσο μεγάλη η επιθυμία της συγκυβέρνησης Τζαννετάκη για την υλοποίηση αυτής της απόφασης που οι δύο αρχηγοί των συνεργαζομένων κομμάτων, Μητσοτάκης και Φλωράκης, επέλεξαν την 29η Αυγούστου, τεσσαρακοστή επέτειο από τη λήξη του εμφυλίου, για να «κλείσει συμβολικά μια εποχή διχασμού και να εγγυηθεί για το μέλλον την ισοτιμία και ισοπολιτεία των πολιτών».

Το πρωί της 29^ης Αυγούστου 1989, η αρμόδια κοινοβουλευτική επιτροπή υπερψήφισε το νομοσχέδιο για την «άρση των συνεπειών του εμφυλίου», Νόμο 1863/1989. Το απόγευμα η Βουλή «κήρυξε την εθνική συμφιλίωση» κατά τη διάρκεια συνεδρίασης αφιερωμένης στα σαράντα χρόνια από τον τερματισμό του εμφυλίου. Ταυτόχρονα, ρίχτηκε στην πυρά αδιευκρίνιστος αριθμός ατομικών φακέλων των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης που τηρούσαν οι αστυνομικές αρχές. Τα επίσημα στοιχεία μιλούν για 8 εκατομμύρια στη «Χαλυβουργική», 1.800.000 στη Θεσσαλονίκη, 2 εκατομμύρια στις υπόλοιπες έδρες των νομών Μακεδονίας και Θράκης, 159.000 στη Σύρο κ.λπ.

Το «κάψιμο των φακέλων» την ίδια χρονική στιγμή είναι ενδεικτικό της προβληματικής σχέσης με το παρελθόν του εμφυλίου. Ο εμφύλιος αναγνωρίστηκε για να καταχωνιαστεί ευκολότερα και να επιτευχθεί η «Εθνική Συμφιλίωση».

 Έχουν γραφεί από ιστορικούς, δημοσιογράφους ή πρωταγωνιστές του εμφυλίου, Έλληνες και ξένους, πολλοί τόμοι με την εξιστόρηση των γεγονότων εκείνης της εποχής, τα οποία συντάραξαν την Ελλάδα. Επίσης έχει γράψει την ιστορία εκείνης της εποχής ο Ελληνικός Στρατός, η τότε Χωροφυλακή, και το ΚΚΕ κτλ. Όλοι αυτοί ισχυρίζονται πως γράφουν την αλήθεια, όμως δεν πείθουν διότι οι συγγραφείς και εκδότες δεν μπορούν να αποποιηθούν την ιδεολογία τους ή την πολιτική σκοπιά που παραθέτουν τα γεγονότα.

Τα τελευταία χρόνια έχουν αρχίσει ορισμένοι πανεπιστημιακοί να ασχολούνται με την ιστορική καταγραφή των γεγονότων εκείνης της εποχής, με διαφορετική ή επιστημονική προσέγγιση. Όμως μου είναι πολύ δύσκολο να εντάξω τα εγχειρίδια τους στις αντικειμενικές εκδόσεις, όσο και αν φαίνεται ότι το προσπάθησαν.

Εκτός της έλλειψης αντικειμενικότητας όλες οι μέχρι τώρα ιστορικές πηγές δεν είναι πλήρεις. Ακόμα και τα αρχεία ή οι εκδόσεις του Ελληνικού Στρατού ή της Χωροφυλακής συμπεριλαμβάνουν κυρίως τα μεγάλα γεγονότα, όπου έλαβαν μέρος οι δυνάμεις τους. Χιλιάδες μικρότερων εμφυλιοπολεμικών περιστατικών της επαρχίας δεν έχουν καταγραφεί πουθενά παρόλο ότι είχαν πολλά θύματα. Π.χ. στο χωριό μου, την Αυλώνα Τριφυλίας, εκείνη την εποχή είχαμε 28 θύματα τα οποία δεν είναι καταγεγραμμένα πουθενά. Όσο και αν έψαξα, δεν βρήκα περίπου τίποτα, που να καταγράφει τις δραματικές συνέπειες του εμφυλίου, στην μικρή αυτή κοινωνία. Το ίδιο προφανώς θα συμβαίνει με τα περισσότερα χωριά της Ελλάδας που έζησαν ανάλογα γεγονότα. Και γεννάται το ερώτημα: Πως μετρήσανε τα θύματα του εμφυλίου πολέμου όσοι αναφέρονται με αριθμούς σε αυτά; Μάλλον στο περίπου μιας και κανένα επίσημο μητρώο θυμάτων δεν έχει υποπέσει στην αντίληψή μου.

 Όμως η Ιστορία οφείλει να κάνει την δική της δουλειά. Δηλαδή να καταγράψει τα πραγματικά γεγονότα με αντικειμενική πένα για να μάθουν οι σύγχρονοι αλλά και οι επόμενες γενεές τι ακριβώς έγινε εκείνη την εποχή, και να διδαχτούμε όλοι, ζώντες και επίγονοι, από τα λάθη των προηγούμενων ώστε να μην τα επαναλάβουμε ξανά στο μέλλον! Εκτός και αν θεωρείται πως με το κάψιμο των ατομικών φακέλων των αντιστασιακών το 1989, σβήνεται και η Ιστορία του τόπου.